Σαν το βλέμμα στον καθρέφτη

 Υπάρχει ένα πλάνο στο εξαιρετικό δράμα της Jane Campion THE POWER OF THE DOG, βασισμένο στ'ομότιτλο μυθιστόρημα του Thomas Savage (1967), που συνοψίζει κατά κάποιο τρόπο όλη την τραγωδία που ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας : δυο μοσχάρια ετοιμάζονται να μαλώσουν στα γερά, έχουν ήδη ακουμπήσει τα μέτωπά τους και όπως είναι εξαγριωμένα, ένα μεγαλύτερο μοσχάρι (πιθανόν γεννήτορας του ενός ή και των δύο) παρεμβαίνει για να τα χωρίσει. Η ταινία της Campion, είναι θεωρώ πάνω απ΄όλα μία αφόρητη απεικόνιση της λεγόμενης τοξικής αρρενωπότητας,και της εντελώς καταστροφικής επίδρασης που αυτή έχει στο περιβάλλον της, το έμψυχο περιβάλλον της, τους άτυχους (και ιδίως άτυχες) που βρίσκονται στην ακτίνα επιρροής της. Δεν είναι όμως μόνο αυτό- ο αμφίσημος τίτλος της (που κατ'αρχήν παραπέμπει σε στίχο από ψαλμό της Βίβλου), μπορεί να ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως : είναι άραγε ο Σκύλος, το σχέδιο που ο Φιλ Μπέρμπανκ (ένας έξοχος Benedict Cumberbatch), αλλά και ο έφηβος και ανεπίτρεπτα ευαίσθητος (ανεπίτρεπτα για τις αρσενικές νόρμες),Πήτερ Γκόρντον (ένας εξίσου εξαίρετος Kodi Smit-McPhee) διακρίνουν στο βουνό που απλώνεται απέναντι απ' το μεγάλο ράντσο των αδελφών Μπέρμπανκ; ή μήπως είναι υπαινιγμός για την κρυμμένη δύναμη που έχουν οι αποκαλούμενοι underdogs, οι θεωρούμενοι αποτυχημένοι αυτού του κόσμου, πάντοτε σύμφωνα με τα μέτρα και σταθμά της πλειοψηφίας;

Στη Μοντάνα του 1925, τ'αδέλφια Φιλ και Τζώρτζ Μπέρμπανκ φαίνεται να έχουν πιάσει την καλή, όπως λεει ο λαός. Έχουν αναλάβει τη διαχείριση/διοίκηση του μεγάλου αγροκτήματος που είχαν οι γονείς τους και ο "άρχων" σ'αυτο το βασίλειο των μοσχαριών,και των αντρών, είναι ο πολλά βαρύς Φιλ Μπέρμπανκ,δεινος καβαλάρης, μερακλής παίκτης του μπάντσο και αναμφίβολα πρότυπο για τους λοιπούς εργάτες στο αγρόκτημα, οι οποίοι σαν τα λυκάκια μιας αγέλης, ακολουθούν πιστά τον αρχηγό τους και κρέμονται απ ΄τα χείλη του μην και ξεστομίσει καμιά σοφία και δεν την ακούσουν- είναι μεγάλης σημασίας το πλάνο όπου ο Φιλ με το χαρακτηριστικό βάδισμά του (ίσως αναγκάζεται να περπατάει έτσι λόγω αυτού του γελοιοδέστατου παντελονιού που φοράει) προπορεύεται ενώ όλοι βαδίζουν προς το εστιατόριο Κόκκινος Μύλος, ιδιοκτησίας της Ρόουζ Γκόρντον (η φοβερή, άξια βράβευσης Kirsten Dunst) για ν'απολαύσουν το τηγανητό κοτόπουλο φτιαγμένο απ΄τα χεράκια της.Κι εκεί ακριβώς,πάνω απ'το λαχταριστό κοτόπουλο στο οποίο πέφτει με τα μούτρα ο έτερος Μπέρμπανκ, ο στρουμπουλός σαν καλοθρεμμένο γουρουνόπουλο, Τζώρτζ (εξαιρετικός επίσης και οJesse Plemons-σύζυγος της Dunst και εκτός οθόνης), τελείται η πρώτη επίδειξη ισχύος εκ μέρους του πολύ Φιλ : ο ευαισθητούλης, σεμνός και συνεσταλμένος έφηβος γιός της χήρας κ.Γκόρντον, ο Πήτερ, γίνεται αντικείμενο χλευασμού απ΄τους αρσενικούς που μάλλον μυρίστηκαν έναν... μη καθαρόαιμο εκπρόσωπο του φύλου τους, ανάμεσά τους. Η σκηνή όπου ο Φιλ ανάβει επιδεικτικά (και σίγουρα σκόπιμα), τα υπέροχα χάρτινα λουλούδια που είχε φτιάξει ο Πήτερ,για ν'ανάψει το τσιγάρο του και μετά τα "πνίγει" στο ποτήρι με νερό μπροστά του, είναι χαρακτηριστικότατη, πλήρης συμβολισμών, όπως και η κίνηση που κάνει με το δάχτυλό του βάζοντάς το επίμονα στο κέντρο αυτού του ψεύτικου αλλά τόσο ωραια φτιαγμένου άνθους. Τα τεράστια μάτια του ευαίσθητου Πήτερ,(του Πήτερ που θέλει να σπουδάσει γιατρος, και κάνει εξάσκηση σκοτώνοντας και ανοίγοντας μικρά ζώα, του Πήτερ που όταν θέλει να γλιτώσει απ΄το άγχος που απειλεί να τον σωριάσει, παίζει με μιά χτένα, ή μ'ενα στεφάνι γυμναστικής, προς μεγάλη δυσφορία κι έκπληξη της μαμάς του, αντιστοίχως) φυσικά και έχουν συλλάβει όλη τη σκηνή, αυτη την υπενθύμιση του ποιός τύπος άνδρα είναι αποδεκτός σ'αυτόν τον κόσμο, πάντως όχι ο "Miss Nancy", όπως περιπαικτικά και προσβλητικά, αποκαλεί τον νεαρό ο τρομερός γελαδάρης Μπέρμπανκ.

Στην ουσία, η ταινία της Campion,μας δείχνει έναν σκυλοκαυγά και τις, όπως πολύ εύστοχα σχολίασε ένας φίλος, παράπλευρες απώλειες, σ'αυτόν τον καυγά : τον πιό ευγενικό, ήπιο, μειλίχιο Μπέρμπανκ, τον Τζώρτζ, και την σύζυγό του, την κατάξανθη, πολύ πιό ενδιαφέρουσα απ΄οσο φαίνεται, χήρα Ρόουζ Γκόρντον, πρώην ανθοπώλη και πρώην οργανοπαίκτρια σε έναν υπόγειο κινηματογράφο, όπου έπαιζε για ώρες το πιανάκι, προφανώς ως ηχητική υπόκρουση βωβών ταινιών.

Είναι άραγε μιά παμπόνηρη προικοθήρας η χήρα Γκόρντον; γιατι ο Φιλ, διαισθανόμενος (για τους δικούς του λόγους) ν'απειλείται απ΄τη νεοφερμένη νύφη, της πετάει στα μούτρα τον χαρακτηρισμό cheap schemer. Ετσι την αποκαλεί, όταν εκείνη φανερά ψαρωμένη τον αποκαλεί brother Phil.Δε συγκινείται αυτός από τετοιες εκφράσεις κοινωνικής αβροφροσύνης- κόβει το μάτι του και μπορεί να διακρίνει τις αληθινές επιδιώξεις αυτής της ξανθιάς, που ξελόγιασε τον αδελφό του, και δεν υπάρχει περίπτωση να την αφήσει σε χλωρό κλαδί. Και ακριβώς αυτό κάνει- ολόκληρη η ταινία είναι όπως είπαμε μία τρομερή απεικόνιση της, όπως λέμε σήμερα, τοξικής αρρενωπότητας η οποία σαν οξύ διαλύει τα πάντα στο διάβα της : σχέσεις, αυτοπεποίθηση, ψυχική ηρεμία, τα πάντα. Η σκηνή όπου η εύθραστη Ρόουζ, κάθεται στο πιάνο στην οικία Μπέρμπανκ, και προσπαθεί να κάνει προθέρμανση για να μην γίνει ρεζίλι στους υψηλούς καλεσμένους του συζύγου της, ειναι ενδεικτική της κακιασμένης στάσης του κουνιάδου της,ο οποίος την υπονομεύει συστηματικά.Αλίμονο στον άνθρωπο, που θα πέσει θύμα αυτής της τοξικής συμπεριφοράς- και η Ρόουζ, η χήρα, ήδη ταλαιπωρημένη Ρόουζ,μοιάζει να διαλύεται εντελώς μπροστά σ'αυτόν τον αδίστακτο άνδρα, που δείχνει να έχει κάνει σκοπό του, την εκμηδένιση της νύφης του.

" Πες μου για τί κοκορεύεσαι, να σου πω τί σου λείπει", λέει μιά λαϊκή ρήση, και η όλη συμπεριφορά του πολλά βαρύ Φιλ, που στρίβει τα τσιγάρα το ένα πίσω απ΄το άλλο, που κοιτάζει με μισό μάτι τον νεαρούλη Πήτερ, που γδέρνει τα γουρούνια και απλώνει το δέρμα τους στον ήλιο σαν πάπλωμα, που κόβει τους όρχεις των ταύρων με γυμνά χέρια (!!!!!), αυτό αποδεικνύει, υπό το φως βεβαίως της συγκλονιστικής αποκάλυψης που έρχεται να ρίξει ένα νέο φως στο όλο δράμα.

 Το καλά κρυμμένο, όπως εικάζουμε απ΄τα όσα προηγήθηκαν, και ακριβό μυστικό του Φιλ, αποκαλύπτεται στα μάτια του θεατή και μόνο, αφήνοντας τους εμπλεκόμενους στο δράμα, και συγκεκριμένα τον πανέξυπνο, παρατηρητικό και τόσο ταλαντούχο Πήτερ, να εικάσει πράγματα. Δε φαίνεται όμως αυτή η εικασία που ίσως κάνει, να έχει βαρύτητα πάνω στη λύση αυτου του δράματος, όπως και δεν έχει βαρύτητα η αποκάλυψη που προσφέρεται στον προσεκτικό θεατή, στην κρίση  ότι ο Φιλ είναι ο κακός αυτης της ιστορίας. Σε συνέντευξη που είχε δώσει ο 25χρονος συμπρωταγωνιστής του Cumberbach, McPhee, είχε δηλώσει ότι δεν είναι σαφές μέχρι το τέλος, ποιός τελικά είναι ο κακός της ιστορίας. Θεωρώ ότι, εν όψει και του πραγματικά ανατρεπτικότατου φινάλε, παραμενει ξεκάθαρο ότι ο απεχθής χαρακτήρας ήταν αυτός που υποδύεται ο θαυμασιος Cumberbatch : όλη η συσσωρευμένη οργή, παράπονο, ζήλεια ίσως, και τόσα άλλα συναισθήματα που έχουν επιμελώς καταπιεστεί μέσα του, βροντάνε απαιτητικά την πόρτα(του) και απειλουν να μπουκάρουν γκρεμίζοντας όσα έχτισε με κόπο (και προσποίηση) όλα αυτά τα χρόνια. Ειναι χαρακτηριστική η πρόποση που κάνουν στο τοπικό μπαρ, με προεξάρχοντα τον Φιλ φυσικά, προς τιμήν του απόλυτου ινδάλματος του Φιλ, του μέντορά του, του λατρεμένου φίλου του : "so, to us brothers, Romulus and Remous, and the wolf who raised us", λέει ο Φιλ κι ας διανοηθεί κανείς απ'τους παρευρισκομένους να διαφωνήσει- θα του κόψει τους όρχεις, όπως κάνει στα γελάδια του. Όπως ένας τρομοκρατημένος βαθιά άνθρωπος, μετατρέπεται σε control-freak, ελπίζοντας οτι κατορθώνοντας να ελέγξει μέχρι κεραίας το περιβάλλον του, θα νικήσει και το φόβο του, έτσι και ο βλοσυρός, φυγάνθρωπος, βρωμύλος Φιλ (που φαίνεται να κάνει μπάνιο μόνο στα νερά του ποταμού, αφου προηγουμένως έχει πασαλειφθεί επιμελώς με λάσπη, σαν γουρούνι), ο Φιλ που πλασσάρει την εικόνα του cool και αετονύχη γελαδάρη, έχει φτιάξει ένα βασίλειο όπου απόλυτος άρχων είναι αυτός και το φάντασμα του ακριβού του φίλου-μέντορα Bronco Henry... 

Αυτό το βασίλειο φαίνεται ότι απειλεί ν'αλώσει ο ευαίσθητος και παρατηρητικός νεαρούλης Πήτερ,ο οποίος δε χωράει στα αρσενικά πρότυπα της εποχής και της περιοχης. Το πολύ ενδιαφέρον με την ταινία της Campion, είναι ότι (κατά προσωπική άποψη) μας προσφέρει δύο εκδοχές του αρσενικού που κουβαλούν ενδεχομένως το ίδιο...μυστικό, αλλά που το διαχειρίζονται εντελώς διαφορετικά- και ορθά κατά τα γνώμη μου το κάνει αυτό, ώστε να προλάβει (ηθελημένα ή αθέλητα), τυχόν παρερμηνείες εκ μέρους συγκεκριμένων πολιτισμικων ομάδων, περί απεικόνισης ενός "εκπροσώπου" αυτής της ομάδας ως του κακού...

'Ανδρας ο Φιλ, άνδρας και ο Πήτερ. Ο πρώτος, λες και μιλάει και εκπνέει δηλητήριο σε κάθε φράση του, που απευθύνεται στη δύστυχη Ρόουζ (η οποία συνάπτει στενότατη σχέση με το αλκοόλ για ν'αντέξει) ή στο γιό της. Ο δεύτερος, που φαίνεται να λατρευει τη μητέρα του και να έχει πληγεί πολύ βαθυτερα απ΄οσο αφήνει να φανεί, απ΄τον τραγικό θάνατο του πατέρα του, λέει μιά ατάκα-κλειδί η οποία αφήνεται στην ατμόσφαιρα να αιωρείται, και μας κάνει ν'αναρωτιόμαστε μήπως τελικά, ο αληθινά επικίνδυνος αυτής της ιστορίας,είναι ο Πήτερ : "δε χρειάζεται να το κάνεις αυτό μητέρα. Θα φροντίσω εγώ,να μην το κάνεις", λέει τρυφερά στη μαμά του η οποία (σε μία εκπληκτική σκηνή), σωματοποιεί τη δυσφορία που της προκαλεί αυτός ο εφιαλτικός τύπος που της έλαχε για κουνιάδος.

Ποιός είναι τελικά ο Σκύλος, και σε τί συνίσταται η Εξουσία του; Απ΄το σημείο όπου οι δύο άντρες της ιστορίας, ο έμπειρος και το "στραβάδι", ο Φιλ και ο Πήτερ, μοιάζουν να συνάπτουν μία σχέση καθοδηγητή-μαθητή, μιά σχέση που η Ρόουζ δε βλέπει με καθόλου καλό μάτι,αυτό το τετραγωνισμένο δράμα παίρνει μια άλλη τροπή,με κατάληξη την ολοκληρωτική ανατροπή του σχήματος κυρίαρχου-κυριαρχούμενου, υπό την έννοια ότι αντιστρέφονται οι δύο αυτοί ρόλοι.

Μπορεί η τοξική,υπονομευτική του άλλου, συμπεριφορά, να συγχωρεθεί εύκολα; μπορεί ένα θύμα συστηματικής κακοποίησης, να σβήσει με τη γομολάστιχα όσα πέρασε στα χέρια του κακοποιητή του; ο ευαίσθητος Πήτερ, δεν ξεχνάει, αυτό ειναι σίγουρο. Ούτε τα προσβλητικά λόγια του εξυπνάκια Φιλ προς αυτόν, αλλά ούτε και τη συμπεριφορά του προς τη μητέρα του. Και "τί σόϊ άνδρας θα ήμουν, αν δε μπορούσα να βοηθήσω τη μητέρα μου; αν δε μπορούσα να τη σώσω;" ακούμε τον Πήτερ να λέει στην αρχή της ταινίας.Μιά οπισθοβουλία,αφανή κίνητρα και επιδιώξεις, φαινεται να σκιάζουν την προσέγγιση των δύο ανδρών, όπου ο ένας νιώθει σα να βλέπει τον νεότερο εαυτό του να του δίνει το χέρι.

Μπορεί η ταινία της Campion,να παρουσιάζει τα δεινά της γυναίκας (της Ρόουζ εν προκειμένω) εξαιτίας της τοξικής παρουσίας του Φιλ, αλλά αυτά τα δεινά ειναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον καταπιεσμένο συναισθηματικό (και όχι μόνο) κόσμο, του Φιλ- εν ολίγοις, η καταπίεση του ατόμου, ιδίως η σεξουαλική, δεν έχει ποτέ καλή κατάληξη όχι μόνο για το ίδιο το άτομο, αλλά και για τους συνανθρώπους του. Δεν ήταν ο άρχων του αγροκτήματος ο Φιλ, ήταν στην ουσία ένας γίγαντας με πήλινα πόδια- το τραγικό φινάλε μοιάζει να δινει τη λύση σε όσα βασανιζαν τη Ρόουζ αλλά και τον Τζώρτζ. Σα να έφυγε η "λέρα" απ' τη μέση, σα να χαλάρωσε ο βρόχος στο λαιμό των ταλαίπωρων και πλέον αναπνέουν ελεύθερα τον μυρωμένο αέρα. 'Αδικα ο Πήτερ, χαμογελάει ικανοποιημένος;

Trivia :

• Γυρίσματα έγιναν στη Ν.Ζηλανδία.
• Η εξαιρετική μουσική ειναι του Jonny Greenwood, ο οποίος έκανε τη μουσική και για την ταινία του Pablo Larrain, Spencer.
• Η Campion κέρδισε τον Αργυρό Λέοντα Καλύτερης Σκηνοθεσίας, στο φετινό,78ο Φεστιβάλ της Βενετίας.
• Αρχικά προσεγγίστηκαν οι Elizabeth Moss και Paul Dano για τους ρόλους της Ρόουζ και Τζώρτζ αντιστοίχως.