Εγώ όμως, δεν θα σωπάσω

 

Το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στη Γαλλία του 14ου αιώνα, απεικονίζει εξαιρετικά η ταινία του αγαπημένου Ridley Scott, με τον τίτλο THE LAST DUEL (βασισμένη κατά μεγάλο μέρος στο βιβλίο του κριτικού λογοτεχνίας, πανεπιστημιακού καθηγητή και ειδικού στη μεσαιωνική λογοτεχνία Eric Jager, The Last Duel : A true story of crime,scandal and trial by combat).Η υπέροχη φωτογραφία του Dariusz Wolski,τα εξαίσια κοστούμια της μόνιμης συνεργάτιδος του Scott, Janty Yates,η επική μουσική, πάλι δια χειρός Harry Gregson-Williams (είχε συνθέσει και την υπέροχη μουσική για το Kingdom Of Heaven) συνθέτουν ένα έξοχο μεσαιωνικό δράμα, δράμα με όλη τη σημασία της λέξης, πνιγμένο στον μισογυνισμό, την αρσενική υπεροχή και την διάχυτη νοοτροπία πως η γυναίκα είναι ένα αντικείμενο Δικαίου, νομικώς ανύπαρκτη, πάντοτε υπό την ανδρική ηγεμονία/επιτροπία και επίβλεψη, όταν η επίβλεψή της δεν έχει ανατεθεί σε υπηρέτριες του οίκου ή σε βλοσυρές πεθερές, όπως είναι η μητέρα του αδικημένου (και λυσσασμένου να πάρει εκδίκηση) Ζαν Ντε Καρούζ (ενας εξαίρετος Matt Damon), Νικόλ η οποία- και προσοχή μεγάλη εδώ γιατι έχει τη σημασία του- είχε πέσει και η ίδια στα νιάτα της θύμα βιασμού... το πώς αντέδρασε, αποτελεί το θέμα μίας κομβικής σκηνής ανάμεσα σ'αυτήν και την πανώρια νύφη της, Μαργκερίτ ντε Τιμπουβίλ (η εξαίσια και τόσο πειστική, Jodie Comer), όπου θυμόμαστε για άλλη μιά φορά τι σημαίνει να περνάει από γενιά σε γενιά (και από γυναίκα σε γυναίκα) η περιφημη κουλτούρα του βιασμού...

Η έξοχη δουλειά που έχει γίνει, όπως προείπα, στο καλλιτεχνικό μέρος,κάνει πιό...υποφερτό το εντελώς εξοργιστικό και απαράδεκτο που είναι η ιστορία που αφηγείται η ταινία, αληθινή ιστορία που έλαβε χώρα ανάμεσα στους δύο πρώην φίλους, ομοίως ακολούθους ιππότη, και κουμπάρους (αφού ο Ζακ Λε Γκρη είχε βαφτίσει τον πρώτο γιό του Ντε Καρούζ) οι οποίοι φαίνεται να μην είναι τόσο αθώοι όσο θέλουν να πιστεύουν. Το πρωτότυπο αυτής της ταινίας, έγκειται ακριβώς στη διαίρεσή της σε 3 κεφάλαια, τα οποία απεικονίζουν το 1ο την εκδοχή του συμβάντος, σύμφωνα με τον σύζυγο της βιασθείσας, Ζαν Ντε Καρούζ, το δεύτερο την εκδοχή του κατηγορηθέντος για τον βιασμό, Ζακ Λε Γκρη, και το τρίτο και τελευταίο, την αλήθεια ειδωμένη απ΄την πλευρά του θύματος αυτής της ιστορίας, της πανέμορφης Μαργκερίτ, πλέον Ντε Καρούζ. Θεωρώ το τρίτο κεφάλαιο το σημαντικότερο της ταινίας, επειδή είναι και το ιδανικότερο για να κατανοήσουμε καλύτερα το νομικό status της γυναίκας (ασχέτως αν αυτή ήταν ευγενής, ή πάμφτωχη) στον Μεσαίωνα.

Η ωραία Μαργκερίτ, προκαλεί το ερωτικό ενδιαφέρον του έχοντος έντονη (και ουχί ανυπόστατη) φήμη γυναικά,γοητευτικού Ζακ Λε Γκρη, ο οποίος τυγχάνει και ο αγαπημένος ακόλουθος του γαιοκτήμονα της περιοχής, του έτερου λιμπερτίνου βαρώνου Πιέρ ντ' Αλενσόν (ο Ben Affleck, κολλητός του συμπρωταγωνιστή του, Damon θυμίζω, είναι απολαυστικοτατος ως πάμπλουτος και με συστηματική κλίση στις εξωσυζυγικές περιπέτειες άρχοντας). Ο Λε Γκρη γνωρίζει πως το αντικείμενο του πόθου του είναι γυναίκα άλλου, και δεν έχει και την καλύτερη των σχέσεων με τον πρώην συμπολεμιστή και κουμπάρο του Ντε Καρούζ, αφού ο δεύτερος θεωρεί πως έχει αδικηθεί βαριά, με την προκλητική εύνοια που επιδεικνύει ο άρχοντας Πιέρ στον Λε Γκρη, η οποία εύνοια κορυφώνεται με το να ορίσει αυτόν, νέο διοικητή στην καστροπολιτεία της Μπελέμ. 

 

 Έχει σημασία βεβαίως η κοινωνική ιεραρχία στη μεσαιωνική Γαλλία : στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρισκόταν ο βασιλιάς, και κάτω απ΄αυτόν 3 βαθμίδες ευγενών: οι βαρώνοι, οι ιππότες και οι ακόλουθοι των ιπποτών (που ονειρεύονταν διακαώς, όπως ο Ντε Καρούζ, να χριστούν ιππότες). Στη βάση της πυραμίδας, βρίσκονταν οι πολεμιστές, οι κληρικοί και οι εργάτες. Η ουσία είναι λοιπόν, ότι τα πράγματα μεταξύ Λε Γκρη και Ντε Καρούζ, είχαν πάρει μιά πολύ ξινή τροπή ιδίως όταν ο άρχοντάς τους Πιέρ, "έλουζε" με δώρα τον φίλο του, Λε Γκρη. Είναι χαρακτηριστικές οι σκηνές όπου οι δύο άντρες, Λε Γκρη και Πιέρ ντ' Αλενσόν, απολαμβάνουν ταυτόχρονα τις χάρες διαφόρων πρόθυμων θηλυκών, και ανάμεσα σ'αυτές εννοείται πως δεν συμπεριλαμβανόταν η σύζυγος του άρχοντα Πιέρ, η οποία απ΄ό,τι φαίνεται γενοβολλούσε ασύστολα η δύσμοιρη. Έχουν τη σημασία τους θεωρώ, τα βλέμματα σ'αυτή την τόσο ωραία φτιαγμένη ταινία- το βλέμμα που ρίχνει η για 8η φορά έγκυος, σύζυγος του Πιέρ στον αντρούλη της, κατά το δείπνο που παραθέτουν στην οικία τους, το βλέμμα που του ρίχνει (αλλά αυτός φυσικά δεν το βλέπει) η ίδια γυναίκα όταν ο σύζυγός της λειτουργώντας ως τοπικός δικαστής, απαλλάσσει όλων των κατηγοριών τον φιλαράκο του, τον Λε Γκρη. Το βλέμμα που ρίχνει η πανέμορφη Μαργκερίτ στον άνδρα της Ντε Καρούζ, όταν αυτός δεν την πιστεύει όταν εκείνη του αφηγείται τι ακριβώς συνέβη. 'Η το βλέμμα, ένα βλέμμα όλο απόρριψη και κριτική, που ρίχνει ο Ντε Καρούζ στην πεντάμορφη σύζυγό του, ενώ επιστρέφει απο κουραστικό ταξίδι. Εννοείται πως, τα βλέμματα, οι χειρονομίες, όλα, αλλάζουν ανάλογα με το ποιά εκδοχή της ιστορίας παρακολουθούμε. Για να φτάσουμε στο τρίτο κεφάλαιο στο οποίο βλέπουμε όλη την επιχειρηματολογία ένθεν κι ένθεν,που αναπτύσσεται σε μία υπόθεση βιασμού.

Αφού ο βιασμός είναι "μια πράξη που μπορεί να συμβεί πανεύκολα, αλλά αποδεικνύεται δύσκολα" όπως πολύ σωστά εχει παρατηρηθεί, και στην περίπτωση του βιασμού της Μαργκερίτ, όλοι προσπαθούν να την κάνουν ή να μην προχωρήσει στην καταγγελία της πράξης, ή να την κάνουν να το σκυλομετανιώσει. Είναι χαρακτηριστικοτατη όχι μόνο η σκηνή στο δικαστήριο του βασιλιά (ένας χαζοχαρουμενος Κάρολος VI) όπου η ωραία Μαργκερίτ- θύμα και μοναδικός μάρτυρας κατηγορίας του Λε Γκρη- ερωτάται και ξανα ερωτάται απ' τους δικαστές με μία διάθεση υπονόμευσης της αξιοπιστίας της να σκιάζει τη διαδικασία, αλλά και σε προγενέστερο στάδιο όταν της υπενθυμίζουν την βαρύτατη τιμωρία που επισύρει η ψευδομαρτυρία γυναίκας εναντίον άνδρα σε υπόθεση βιασμού : "θα σε γδύσουν και θα σου περάσουν ένα σιδερένιο κολάρο στο λαιμό, και θα σε μαστιγώσουν, και μετά θα σε κάψουν ζωντανή" λένε οι άνδρες (φυσικά), στην τρομοκρατημένη αλλά ποτέ πεισμένη ότι δεν βιάσθηκε, Μαργκερίτ η οποία ανυποχώρητα απαντάει : " δεν πρόκειται να σιωπήσω". Στο παράλογο και εξωφρενικό των αντιλήψεων της εποχής σχετικά με το τι συνιστά βιασμό, ή πώς τελείται η σύλληψη τέκνου από τη γυναίκα, έρχεται να προστεθεί και το άλλο μεγάλο παράλογο του εθίμου της θεοδικίας/θεοκρισίας/ ορδαλίας το οποίο ενώ επισήμως είχε καταργηθεί ήδη απ' τον 13ο αιώνα, συνέχισε να επιβιώνει και ιδού τρανό παράδειγμα : η μονομαχία μέχρι θανάτου, η δικαστικη μονομαχία (trial by combat) μεταξύ του Ντε Καρούζ (ο οποίος ήταν και ο μόνος που είχε ικανότητα διαδίκου για να το πούμε έτσι, όχι η Μαργκερίτ αυτοτελώς...) και του κατηγορούμενου Λε Γκρη, το Δεκέμβριο του 1386.

"Rape is not a crime against a woman. It is a property crime against her male guardian"  πληροφορεί και προκαλεί απανωτά εγκεφαλικά στον σύγχρονο γυναικείο πληθυσμό, ο δικηγόρος του Λε Γκρη, Ζαν Λε Κοκ (ο οποίος ήταν και ο ένας εκ των δύο αυτοπτών μαρτύρων της μονομαχίας, στην πραγματικότητα)τον κατηγορούμενο για να του δώσει επίσης και τη νομική δυνατότητα διαφυγής : "να επικαλεστείς το προνόμιο του κλήρου" του λεει, διότι πολλοί κληρικοί (οι οποίοι κατηγορήθηκαν για βιασμό) επικαλούνται αυτό το προνόμιο το οποίο οδηγει σε αλλαγή δικαιοδοσίας : δεν είναι αρμόδια να τους δικασουν τα κοινά δικαστήρια, αλλά τα εκκλησιαστικά, συνεχίζει ο δικηγόρος, τα οποία είναι πολύ πιό ελαστικά στην κρίση τους... προφανώς τα εν λόγω δικαστήρια είχαν πειστεί πλήρως για την ύπαρξη της Κόλασης και περίμεναν ότι οι δράστες τους οποίους εκείνοι τυχόν απήλλασαν σκανδαλωδώς, θα τιμωρούνταν μετά θάνατον.

 

 Η εξοργιστική αντίληψη, ότι ο βιασμός αποτελούσε εγκλημα κατά της σεξουαλικής ιδιοκτησίας του συζύγου, και όχι έγκλημα κατά της προσωπικής αυτονομίας/γενετήσιας αυτοδιάθεσης της γυναίκας (όπως ευτυχώς, πιστεύουμε στην εποχή μας, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες) είχε συνέπεια άκρως βολική για τον δράστη : με ένα προστιματάκι που κατέβαλε στον αδικηθέντα ιδιοκτήτη (της γυναίκας) ο βιαστής γλύτωνε τη βαρύτερη ποινή... Και είναι πολύ χαρακτηριστική στην ταινία, η αντίδραση του Ντε Καρούζ όχι μόνο στο άκουσμα της είδησης του βιασμού, αλλά και όταν τα πράγματα έχουν την κατάληξη που προσδοκά, ας το διατυπώσω έτσι : ο Ντε Καρούζ ενδιαφέρεται στην ουσία, μόνο για το τομάρι του, τον πληγωμένο του ανδρικό εγωισμό, το ότι ο άλλος ο μορφονιός ο Λε Γκρη όχι μόνο τη γυναίκα του (παρα)βίασε, αλλά του κλεψε και μέσα απ ΄τα χέρια τη διοίκηση του κάστρου Μπελέμ, ενώ αυτός περίμενε πως και πως 20 χρόνια να γίνει διοικητής- η σεκάνς του γεύματος που παραθέτει ο άρχων Πιέρ επ΄ευκαιρία του διορισμού του νέου διοικητή του κάστρου, που φυσικά είναι ο Λε Γκρη, ειναι απλώς απολαυστικότατη με τους Affleck και Damon να δίνουν ρεσιτάλ: ο πρώτος με κάτι γκριμάτσες πέραν περιγραφής, βλέποντας τον κακόμοιρο Ντε Καρούζ, να ρχεται έξω φρενών για να διαμαρτυρηθεί γιατί δεν ειναι αυτός ο νέος διοικητής στη Μπελέμ,και τον Damon να είναι πειστικότατος και για να τον λυπάται κανείς, ως αδικημένος Ντε Καρούζ, ιππότης πλέον, αλλά που περιέργως οι υπόλοιποι μοιαζουν να το ξεχνανε. Αυτός που όπως λέει συνέχεια "έχω ματώσει για τον Βασιλιά", αυτός που έσωσε τη ζωή του φίλου του Λε Γκρη, βλέπει τώρα ξινό υφάκι και απόρριψη απ΄τον Πιέρ, μία αχαριστία και σκανδαλώδη επίδειξη τύπου : "βλεπετε; αυτος είναι ο κολλητός μου και τον κολλητό μου εγώ τον διορίζω όπου γουστάρω".

 Αξίζει πραγματικά την προσοχή του θεατή, η διαφορετική προσέγγιση των ίδιων περιστατικών απ' τα τρία μέρη αυτής της τραγωδίας. Αλλιώς παρουσιάζει τα γεγονότα ο διψασμένος για κοινωνική καταξίωση Ντε Καρούζ, αλλιώς ο ωραίος γυναικάς και ευνοούμενος του άρχοντα Πιέρ, Λε Γκρη, και αλλιώς το θύμα (παντοιοτρόπως) αυτής της ιστορίας : η πανέμορφη, έξυπνη και γλωσσομαθής Μαργκερίτ (ο Ντε Καρούζ παρουσιάζεται ως αγράμματος, δε γνωρίζει ανάγνωση! ),που δόθηκε νύφη στον χρεοκοπημένο Ζαν Ντε Καρούζ, μαζι με τα κτήματα, τα κοσμήματα και τα βιβλία.

Στην εποχή των απανωτών γυναικοκτονιών, βιασμών και επίκλησης εξοργιστικών επιχειρημάτων εκ μέρους των φερόμενων ως δραστών, ένα δράμα εποχής, και δη τον 14ο αιώνα, κάθε άλλο παρά περιττός αναχρονισμός είναι. Αντιθέτως, αποτελεί μια ωραιότατα φτιαγμένη υπενθύμιση του πόσα εμπόδια,απειλές, εκφοβισμούς,υπονομεύσεις, εξευτελισμούς και υποτίμηση της νοημοσύνης, είχαν να υπερπηδήσουν οι γυναίκες, μέχρι να αναγνωριστούν ως άνθρωποι... 

 

 Trivia :

• Εδώ μπορείτε να διαβάσετε για την αληθινή ιστορία πίσω απ΄την ταινία.
• Τα δύο πρώτα κεφάλαια της ταινιας, γράφτηκαν απ΄τους Damon και Affleck, ενω το 3ο, η εκδοχή της Μαργκερίτ, γράφτηκε απ' τη Nicole Holofcener.