Ο θλιμμένος κύκνος

Αφοπλιστική και τόσο τρυφερή (αλλά χωρίς να της λείπει και η σκληρότητα ορισμένων σκηνών) είναι η ταινία-σκηνοθετικό ντεμπούτο του Lukas Dhont με τον λιτό τίτλο GIRL. Είναι πρωτίστως η εξαιρετική και τόσο πειστική ερμηνεία του μόλις 17 ετών Βέλγου-απόφοιτου της Βασιλικής Σχολής Μπαλέτου Victor Polster, που παρασύρει τον θεατή σ’ ένα ταξίδι αναστοχασμού και της δικής του ταυτότητας φύλου. Όλη η αγωνία, ανυπομονησία και ψυχοσωματική φουρτούνα που κλονίζει το εφηβικό κορμί του 16 ετών Βίκτορ που επιθυμεί διακαώς να είναι η Λάρα, να είναι κορίτσι, εκφράζεται μέσω αυτού του όμορφου αγοριού που βραβεύτηκε για την ερμηνεία του.

Είναι τόσο υπέροχος ο Polster, η χάρη κι η ευγένεια αλλά και μία αίσθηση που μεταδίδει, ότι βρίσκεται συνεχώς υπό (αυτό)παρακολούθηση, γεμίζουν κάθε πλάνο της ταινίας, και προκαλούν μυριάδες σκέψεις πάνω σ’ ένα εξαιρετικά σοβαρό και (για πολλούς ανθρώπους) φλέγον ζήτημα. Ο Βίκτορ υποβάλλεται σε ορμονική θεραπεία και ενημερώνεται απ ΄τους γιατρούς του για την χειρουργική επέμβαση αλλαγής φύλου που θ’ακολουθήσει. Βλέποντας αυτό το πανέμορφο πλάσμα, που κάθεται με συστολή απέναντι στους γιατρούς του, πάντοτε συνοδευόμενος απ΄τον πατέρα του (έξοχος ο Arieh Worthalter), δε γίνεται να μη σκεφτεί κανείς ζητήματα αυτοπροσδιορισμού, ταυτότητας φύλου και διακρίσεων δυσμενών που υφίστανται τα άτομα που βιώνουν τη λεγόμενη δυσφορία γένους, όταν το φύλο που έχουν απ΄τη  γέννησή τους και βάσει αυτού έχουν καταχωρηθεί στα δημόσια αρχεία, δεν συμφωνεί με τον εσωτερικό και προσωπικό τρόπο που βιώνουν το φύλο τους^.  φερειπείν ο Βίκτορ στη συγκεκριμένη ταινία, νιώθει Λάρα, θέλει να είναι η Λάρα, κορίτσι, όχι αγόρι.

Προκαλεί έκπληξη η σκληρή κριτική που επεφύλαξαν μέλη της gay κοινότητας καθώς και διεμφυλικοί συγγραφείς στην ταινία του Dhont^. φαίνεται πως η διάχυτη τρυφερότητα και υποστηρικτικότητα με την οποία περιβάλλει ο Dhont τον βασικό χαρακτήρα, δεν έπεισαν κάποιους. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που έγραψε ο Oliver Whitney του Hollywood Reporter, πως το Girl “is the most dangerous movie about a trans character in years”! Αυτό που χρεώνουν κυρίως, οι αρνητικές κριτικές στον Dhont είναι ότι όντας αυτός cisgender (δηλαδή κάποιος που νιώθει εναρμονισμένος με το φύλο που έχει απ΄τη γέννησή του) προσεγγίζει απ΄αυτή την οπτική γωνία το θέμα του, έχει μία σχεδόν ηδονοβλεπτική ματιά σ’ ό,τι αφορά την υπερβολική εστίαση στο κορμί της Λάρα, καθώς και ότι παραπληροφορεί τους θεατές αναφορικά με τις συνέπειες της ορμονικής θεραπείας στην οποία υποβάλλεται η Λάρα (ας πούμε εδώ ότι ο σκηνοθέτης συζήτησε και με διεμφυλικούς αλλά και με γιατρούς για το θέμα που πραγματεύεται η ταινία του). Για ν’αφήσουμε την απολύτως σοκαριστική (αλλά κατ’ εμέ διόλου απίθανο να συμβεί ή να έχει ήδη συμβεί ) σκηνή του τελευταίου σπαρακτικού 20λεπτου, όπου η ανυπομονησία του νεαρούλη Βίκτορ που ξυπνάει και κοιμάται με το ίδιο όνειρο/στόχο : να γίνει γυναίκα, κορυφώνεται, ξεσπάει με τραγικότατα αποτελέσματα.

 Προσέξτε το αγγελικό προσωπάκι της Λάρα όταν συζητάει με τον ψυχολόγο που την παρακολουθεί^.  προσέξτε τη στάση της, όταν στέκεται μέσα στο γεμάτο βαγόνι του μετρό και νιώθει τα βλέμματα των άλλων να χαϊδεύουν τη φιγούρα της.Τί να σκέφτεται άραγε αυτό το πανέμορφο πλάσμα που ήδη ντύνεται γυναικεία, χρησιμοποιεί όλα εκείνα τ’αξεσουάρ που διαχωρίζουν τις γυναίκες απ΄τους άνδρες (κατ’αρχήν τουλάχιστον), φοράει κραγιόν, τακούνια, σουτιέν μ’ ενίσχυση κλπ., και θέλει να πείσει τον περίγυρό της (στενό και ευρύτερο) πως είναι κορίτσι, έστω ένα δυνάμει  κορίτσι, ένα θηλυκό εν το γίγνεσθαι. Προσέξτε πως την αντιμετωπίζει ο γλυκύτατος αδελφούλης της (τον υποδύεται ο Oliver Bodart) αλλά κυρίως ο πατέρας της^. ο υπέροχος Arieh Worthalter πλάθει ένα υπόδειγμα γονέα, ο οποίος στέκεται ανυποχώρητα δίπλα στο παιδί του στηρίζοντας την τολμηρότατη και ριζική απόφασή του : ν’ αλλάξει φύλο, ώστε και εξωτερικά να φαίνεται αυτό που ήδη νιώθει μέσα του : κορίτσι.

Προσέξτε τη στάση του κύκλου των ανθρώπων που έχουν καλέσει η Λάρα και ο πατέρας της στο σπίτι τους : κανείς δεν την αποκαλεί Βίκτορ, όλοι την αποκαλούν Λάρα, βλέπουν ένα πανέμορφο κορίτσι μπροστά τους, ασχέτως αν εμάς τους θεατές ίσως (εμένα μ’ ενόχλησε πάντως) εκνευρίσει η υιοθέτηση εκ μέρους της Λάρα όλων αυτών των κλισέ που αποδίδονται στις γυναίκες :  μακιγιάζ, επίδειξη μαγειρικών ικανοτήτων κλπ.

Δε συμφωνώ καθόλου με την αρνητική κριτική που δέχτηκε ο Dhont σχετικά με την «εμμονή» του στην προβολή  του σώματος της Λάρα^. αν « το σώμα μας είναι η ορατή ψυχή μας» όπως είχε πολύ ωραία γράψει ο Κ.Παπαγιώργης, και αν το σώμα μας με τα πρωτογενή και δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου (μας), αποτελεί θεμελειώδη, για να μην πω τη θεμελειωδέστερη, συνθήκη του αυτοπροσδιορισμού μας (υπαρξιακού και φυλετικού), τότε κάθε άλλο παρά ενοχλητική ή αρνητική βλέπω την ενασχόληση του σκηνοθέτη με το κορμί αυτού του 16χρονου παιδιού που έχει αποφασίσει (και δεν κρατιέται) πως θέλει να είναι κορίτσι και όχι αγόρι.

Είναι κομβικής σημασίας πιστεύω η σκηνή στο δωμάτιο μίας φίλης-συμμαθήτριας στη σχολή χορού που φοιτά η Λάρα, όπου μεζεμένα όλα τα κορίτσια της παρέας, κάνουν πλάκα, ακκίζονται μπροστά στον καθρέφτη, και βγάζουν selfies. Όλη η σκληρότητα που μπορούν να επιδείξουν οι έφηβοι (κυρίως αυτοί που έχουν αποθέματα κόμπλεξ και βρίσκουν κάποιον αδύναμο για να εκτονώσουν την ανασφάλειά τους), η απύθμενη και ανομολόγητη δίψα για αποδοχή απ΄την ομάδα και το bullying που υφίστανται όσοι διαφέρουν με τον ένα ή άλλο τρόπο, εμπεριέχονται σ’αυτή τη σκηνή του ας την ονομάσω «εγώ στο έδειξα, τώρα πρέπει να μου δείξεις κι εσύ το δικό σου»… Είναι εξόχως ενοχλητική αυτή η σκηνή και δυνάμει τρομακτική, ιδίως αν σκεφτεί κανείς πού θα μπορούσε να φτάσει… Ο Dhont δεν την τραβάει στ’ άκρα, παρουσιάζει μία «ήπια» μορφή τρανσφοβίας εκ μέρους των «κατοχυρωμένων» θηλυκών της παρέας, οι μορφονιές που ήδη διαθέτουν πλούσια στήθη κάποιες απ’ αυτές και κάνουν τον Βίκτορ/Λάρα να τις κοιτάζει με ζήλια, σα να βλέπει τον μελλοντικό εαυτό του, το μελλοντικό σώμα του, αυτό που σε 2 χρόνια θα έχει όπως του υπόσχονται οι γιατροί του.

Υπάρχει λόγος που ο φακός εστιάζει στο κορμί της Λάρα (χωρίς ακόμη με όλα τα χαρακτηριστικά του γυναικείου κορμιού) και στα κορμιά των συμμαθητριών της^. το ότι η Λάρα είναι και μπαλαρίνα, κάνει ακόμη πιό σκληρή τη δοκιμασία της γιατί ενδόμυχα προσπαθεί να «αριστεύσει» σε δύο πεδία : και στο πεδίο του φύλου (που επιθυμεί να έχει) και σ’αυτό του μπαλέτου.

«Το μόνο που θέλω είναι να είμαι κορίτσι» λέει με παράπονο η Λάρα στον πατέρα της. Η…μεταμόρφωση όμως του νεαρού Βίκτορ σε Λάρα είναι δύσκολη κι απαιτεί διαδικασία και χρόνο. Χρόνο που αυτό το γλυκύτατο πλάσμα δεν φαίνεται να διαθέτει, γιαυτό και αποφασίζει να…επισπεύσει τη διαδικασία με τραγικά αποτελέσματα. Αν αξίζει για κάτι αυτή η τόσο τρυφερή μέσα στην σκληρότητά της ταινία, είναι ότι μας βάζει σε σκέψεις : πώς αυτοπροσδιοριζόμαστε, τί ρόλο παίζουν σ’αυτό οι άλλοι, ο κόσμος, οι έξω από εμάς, όλα τα μάτια που μας κοιτάζουν με αποδοκιμασία/ χλευασμό/αμφισβήτηση, ίσως και φόβο, ή αντιθέτως με αγάπη και αποδοχή.

Είναι πολύ σπουδαία η αποδοχή, όχι τυχαία ακόμη και ο μικρούλης Μίλο, Λάρα αποκαλεί τον αδελφό του κι όχι Βίκτορ. Κι όταν τον αποκαλεί Βίκτορ, το κάνει για να τον πονέσει, επειδή πονάει ο ίδιος. Όχι, δεν είναι ούτε απλή, ούτε εύκολη, ούτε χωρίς «παρενέργειες» (για το άτομο αλλά και τον κύκλο του) η απόφαση του Βίκτορ να γίνει κορίτσι, επειδή νιώθει κορίτσι. Οι σκηνές της έντονης συζήτησης του νεαρού με τον πατέρα του είναι ενδεικτικές του άγχους που βιώνει και ο Ματίας βλέποντας καθημερινά το γιό του να παλεύει ν’ αλλάξει τον απτό  εαυτό του, το σώμα του σύμφωνα με το πως νιώθει, με την εικόνα για τον έμφυλο εαυτό του που έχει στο κεφάλι του. Ο πανέμορφος Polster, πείθει ως Λάρα εκτός απ ΄τις σκηνές όπου τον βλεπουμε γυμνό να παρατηρεί το σώμα του στον καθρέφτη και να βλέπει αυτά που επιθυμεί να μην βλέπει  σύντομα^. δε νομίζω πως προκαλεί σκέψεις τύπου : «αγόρι δεν είν’ αυτό ; » Ο Βίκτορ έχοντας ήδη υιοθετήσει εξωτερικά, ενδυματολογικά τη γυναικεία εμφάνιση εξοικειώνει βαθμηδόν τον περίγυρο με την επερχόμενη αλλαγή, εξοικειώνεται κι ο ίδιος, βλέπει μπροστά του πως θα είναι, όταν ολοκληρωθεί ορμονικά και χειρουργικά η αλλαγή στο σώμα του.

Το, μάλλον ανοιχτό, φινάλε (δεν ξέρουμε αν έχει γίνει η επέμβαση αλλαγής φύλου στη Λάρα) είναι φωτεινό όπως και το πανέμορφο προσωπάκι αυτού του κοριτσιού, που έγινε κορίτσι επειδή το επέλεξε^. το μόνο που ζητάει είναι να σεβαστούμε εμπράκτως την επιλογή της.

Trivia :

·       Έμπνευση για τον Dhont, ήταν η αληθινή περίπτωση της διεμφυλικής χορεύτριας απ ΄το Βέλγιο Nora Monsecour την οποία ο σκηνοθέτης γνώρισε στα 18 του, όταν εκείνη ήταν 15 ετών. Η Monsecour ήταν παρούσα στα γυρίσματα της ταινίας και υπερασπίστηκε τον Dhont έναντι των αρνητικών κριτικών που δέχτηκε.

·       Ο Polster έκανε εξάσκηση με πουέντ για 3 μήνες για τις ανάγκες του ρόλου.

·       Η ταινία βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ των Καννών του 2018, όπως και απέσπασε 4 (από 9 που ήταν υποψήφια) βραβεία Magritte, μεταξύ των οποίων Καλύτερου Σεναρίου και Καλύτερου Ηθοποιού για την ερμηνεία του Polster.

·       Ο Ν.4491 του 2017 της ελλην.νομοθεσίας, προβλέπει τη διαδικασία με την οποία μπορεί να ζητηθεί η διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου του διεμφυλικού ή μεσοφυλικού (πάλαι ποτέ ερμαφρόδιτου) προσώπου, και θεσπίζεται δικαίωμα στην αναγνώριση της ταυτότητας του φύλου ως στοιχείου της προσωπικοτητάς του.