Περιττός

Ταινία- οδυνηρότατη απεικόνιση των επιπτώσεων (συναισθηματικο-ψυχικών κυρίως) που έχει ένα διαζύγιο, είναι η πιό πρόσφατη δουλειά του Andrey Zvyagintsev με τίτλο NELYUBOV/ LOVELESS. Τοποθετημένη στο Λένινγκραντ του 2012, μπάζει τον θεατή κατευθείαν στη φθορά κι έκπτωση μίας συζυγικής σχέσης, με ένα παιδί 12 ετών-καρπό αυτής και θλιβερό αποδέκτη του συζυγικού αλληλοσπαραγμού.

Μίσος, αποστροφή,υβριστική γλώσσα μεταξύ τους, και εξοργιστική αδιαφορία προς τον 12ετή γιό τους, είναι όσα κομίζουν οι δύο γονείς, οσονούπω διαζευγμένοι,Μπόρις και Ζένια (έξοχοι οι Maryana Spivak και Aleksey Rozin) και προκαλούν αρνητικά συναισθήματα. Ιδίως η ωραία και τσαούσα Ζένια είναι το πρότυπο του ωχαδερφισμού και της μακαριότητας^.  μία εγωπαθής νέα γυναίκα που μονίμως χαζεύει την οθόνη του smart-phone της,και  κατ’ουσίαν χρησιμοποιεί το διαμέρισμα στο οποίο διαμένει μαζί με τον Μπόρις και τον μικρό Αλιόσα ως ξενοδοχείο, αφού έχει ήδη άλλη σχέση. Αλλά κι ο στρουμπουλός, χαμηλότονος (αλλά πιό επικίνδυνος ίσως) Μπόρις δεν πηγαίνει πίσω, αφού κι αυτός έχει ήδη ερωμένη και μάλιστα εγκυμονούσα. Η αυταρέσκεια κι η αδιαφορία κατ’ουσίαν, που επιδεικνύει ιδίως η Ζένια, το ότι αμφότεροι μοιάζουν ν’αντιμετωπίζουν το παιδί τους σαν βάρος πρόσθετο που τους δυσκολεύει ακόμη περισσότερο, προκαλούν δυσφορία στον θεατή η οποία κορυφώνεται με την εξομολόγηση της Ζένια στη σκηνή με το αυτοκίνητο.

«Δεν σ’αγάπησα ποτέ. Ήθελα διέξοδο κι εσύ αυτό μου πρόσφερες» λέει στον αμίλητο Μπόρις, όπως και ότι «έμεινα έγκυος από βλακεία» επιβεβαιώνοντας φωναχτά, όσα είχαμε υποψιαστεί παρακολουθώντας τη χολωμένη,στριμμένη και απαίσια στάση της μέχρι τώρα.

Δεν ενδείκνυται η ταινία για φανατικούς θιασώτες του θεσμού του γάμου, της τεκνοποιϊας και λοιπών, όπως είναι φερειπείν ο εργοδότης του Μπόρις, ο οποίος ως σκληροπυρηνικός χριστιανός προσλαμβάνει μόνο χριστιανούς οικογενειάρχες. Η θρησκοληψία αντάμα με την τεχνολογία, την εφιαλτική αποξένωση, ναρκισσισμό και νωθρότητα της Αστυνομίας (είναι φοβερή η σεκάνς όπου ο επικεφαλής της έρευνας για την εξαφάνιση του Αλιόσα εξηγεί στη Ζένια ότι οι περιορισμένοι πόροι δένουν τα χέρια της Αστυνομίας, γιαυτό μπορεί ν’απευθυνθεί σε μία μη-κρατική οργάνωση εθελοντών…) παρουσιάζονται σ’αυτήν τη λιτή, μουντή χρωματολογικά (αλλά και θεματικά) ταινία όπου η τρυφερότητα, ο καλός λόγος κι η αγάπη είναι εξορισμένα απ’ τη ζωή του ζεύγους.

Ο Μπόρις και η Ζένια, κρύβουν επιμελώς τον όποιο πόνο τους για την εξαφάνιση του γιού τους πίσω απ΄τον σκληρό,προσβλητικό λόγο, την αδιαφορία του ενός για τον άλλο, εφαρμόζοντας με συνέπεια το η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Η Ζένια (μία ωραιότερη, πιό σύγχρονη εκδοχή της φοβερής μάνας της− η Natalya Potapova δίνει ολιγόλεπτο ρεσιτάλ) ανεπιθύμητο παιδί για τη μάνα της, αναπαράγει την ίδια απόρριψη προς το δικό της παιδί^. «έμεινα έγκυος από βλακεία» λέει αυτή, «ήσουν ένα λάθος» της λέει κατάμουτρα η εφιαλτική μάνα της. Βλέποντας τις δυό τους απέναντι τη μία απ΄την άλλη, η Ζένια με (απρόσμενο) ύφος συντετριμμένου και φοβισμένου κοριτσιού, η μάνα της μία «σκύλα» που μιλάει πικρόχολα και προσβλητικά, καταλαβαίνει κανείς πάρα πολλά, όπως βλέποντας και το έτερο δίδυμο μάνας-κόρης (η καινούργια σύντροφος του Μπόρις, Μάσα με την πληθωρική μητέρα της).

Καμία τρυφερή λέξη, κανένας εναγκαλισμός μεταξύ των οσονούπω διαζευγμένων δεν ανταλλάσσεται βεβαίως, ούτε καν στη σκηνή του νεκροτομείου, όπου έρχεται το λυτρωτικό ξέσπασμα αμφοτέρων^.  όχι,δεν μας δίνει ο σκηνοθέτης ένα βολικό φινάλε− το σοκ ήταν αχρείαστο και η τύχη του μικρού φυγά παρέμεινε άγνωστη. Υποτίθεται πως ο Αλιόσα εξαφανίστηκε το 2012 και 3 χρονια μετά δεν έχει βρεθεί ίχνος του. Οι,τότε στα πρόθυρα ακόμα του διαζυγίου, γονείς του τακτοποιημένοι (ή εγκλωβισμένοι) στις νέες ζωές τους, μοιάζουν να τον έχουν λησμονήσει. Υποφέρουν; πονάνε ακομη; Δε μπορούμε να ξέρουμε έτσι κλειστά που είναι τα πρόσωπά τους.

Σε μιά κοινωνία κι εποχή που η θλίψη, η οργή , ο απερίγραπτος πόνος συμπυκνώνονται σ’ένα γελοία γενικόλογο e-moticon, η σκηνή του αμοιβαίου ξεσπάσματος στο νεκροτομείο ίσως είναι δείγμα υγείας, τουλάχιστον.

Trivia :

·       Ο σκηνοθέτης άρχισε να γράφει το σενάριο της ταινίας έχοντας σκοπό να κάνει μία διασκευή της μίνι σειράς Σκηνές Από Ένα Γάμο (1973) του Μπέργκμαν, αλλά δεν εξασφάλισε τα δικαιώματα. Έμπνευση για την ταινία, ήταν επίσης η ομάδα ανεύρεσης και διάσωσης Liza Alert.

·       Ο κριτικός Robert Koehler υποστηρίζει πως η ρώσικη λέξη nelyubov του τίτλου, αναφέρεται σε μία κατάσταση αντι-αγάπης παρά απουσίας της.

·       Για τον ρόλο του Αλιόσα 250 παιδιά πέρασαν από audition, τελικά επικράτησαν 6. Στη σκηνή όπου ο μικρός κλαίει κρυφά, ο Matvey Novikov που τον υποδύεται αγνοούσε τι ακριβώς ακούει ο χαρακτήρας, αλλά ο σκηνοθέτης του ζήτησε να φανταστεί ότι θέλει κάτι σαν τρελός, κι ότι συνειδητοποιεί πως τελικά δεν θα τ’αποκτήσει, για να πετύχει το σπαρακτικό κλάμα.

·       Η ταινία ανοίγει και κλείνει με το ίδιο χιονισμένο τοπίο, και το ίδιο μουσικό θέμα-σύνθεση των Sacha και Evgueni Galperine.